Przemoc wobec starszych, nieporadnych, zależnych od innych

Lubartowska kampania PRZECIW PRZEMOCY

 

„Największe zło to tolerować krzywdę” –  Platon.

 

We współczesnych czasach starość coraz częściej postrzegana jest jako czas  na realizację marzeń i życiowych pasji, jako czas realizacji siebie. Niestety, niekiedy okres starości przybiera ciemne strony, które nie dotyczą wyłącznie zmian związanych ze starzeniem się i rozmaitych dolegliwości ze strony organizmu czy utraty funkcjonalności mobilnej. Ciemne strony starości dotyczą sytuacji, kiedy osoby starsze, schorowane i niepełnosprawne doznają przemocy i złego traktowania ze strony tych, którzy winni zapewnić im bezpieczeństwo, opiekę i wsparcie w tym ostatnim okresie życia. Według Światowej Organizacji Zdrowia „przemoc wobec osób starszych może być zdefiniowana jako pojedyncze lub powtarzające się działanie lub brak odpowiedniego działania, występujące w jakiejkolwiek relacji, w  której oczekuje się zaufania, a która powoduje krzywdę bądź cierpienie osoby starszej”.  Nadużycia wobec osób w starszym wieku objawiają się w wielu formach – zarówno fizycznej, jak i emocjonalnej przemocy, zachowań bazujących na bezradności oraz lęku.

Przemoc fizyczna wydaje się być tą, którą pozornie najłatwiej zdiagnozować i zauważyć. Przemoc fizyczna to jednak nie tylko przysłowiowe bicie, szarpanie, popychanie czy wykręcanie rąk, ale także zaniechanie działania, takie jak: nieudzielenie pomocy medycznej, która w danej sytuacji jest potrzebna czy konieczna; celowe przedawkowanie leków lub podawanie niewymaganych środków uspokajających; głodzenie lub karmienie przy użyciu siły; zaniedbywanie czynności higienicznych lub/i pielęgnacyjnych; ograniczanie możliwości skorzystania z pomieszczeń wspólnych; zamykanie w pokoju albo w domu; pozbawianie snu czy spokoju, niedostosowanie temperatury do aktualnych warunków (np. nieogrzewanie mieszkania). Objawami takiej przemocy będą więc nie tylko siniaki, otarcia, rany czy złamania, ale także nagłe chudnięcie; odczuwanie głodu i pragnienia; wysypki; niezachowanie zasad higieny osobistej i związana z tym zmiana wyglądu zewnętrznego; odmienne od wcześniejszego zachowanie.

 

Przemoc psychiczna stosowana wobec osób starszych, schorowanych czy niepełnosprawnych nie pozostawia na ciele wyraźnych śladów, jest jednak równie okrutna         i z równą siłą winna być karana. Polega ona na działaniach prowadzących do wywołania emocjonalnego bólu lub cierpienia, wzbudzenia strachu, pozbawienia poczucia bezpieczeństwa oraz kontroli nad życiem, a także zmniejszenia poczucia własnej wartości. Ta forma przemocy objawiać może się poprzez krzyk, obelgi, obrażenie i grożenie, szykany, nieustanną krytykę, wyśmiewanie, poniżanie, upokarzanie, zastraszanie np. umieszczeniem w „domu starców”, wymaganie bezwarunkowego posłuszeństwa, ograniczanie możliwości podtrzymywania kontaktów społecznych z rodziną i znajomymi czy też narzucanie własnych poglądów, pozbawienie możliwości podejmowania decyzji lub posiadania własnych tajemnic oraz wmawianiem choroby psychicznej.

 

Przemoc wobec osób starszych to także często przemoc ekonomiczna polegająca na finansowym wykorzystywaniu seniora lub ekonomicznym uzależnianiu go od sprawcy. Polegać może ona zarówno na odbieraniu renty/emerytury, jak i na kontrolowaniu wydatków czy wydzielaniu pieniędzy. Przemoc ekonomiczna to także zmuszanie do zaciągania zobowiązań (np. pożyczek, kredytów), wykonywania darowizn (np. domu, mieszkania), zmuszania do zmiany testamentu, przepisania majątku, spadku czy sprzedawania mienia bez zgody. Podejrzewając, że senior mógł stać się ofiarą takich działań należy zwracać uwagę  na brak pieniędzy, jak też na nieracjonalne lub szybkie decyzje o zaciągnięciu pożyczki czy zmianie testamentu.

 

Osoby starsze mogę także paść ofiarą przemocy seksualnej polegającej na zmuszaniu do podejmowania niechcianych zachowań seksualnych, w tym do współżycia lub jego nieakceptowanych form takich jak obnażanie się, molestowanie, wymuszanie nieakceptowanych praktyk seksualnych, wymuszanie seksu z osobami trzecimi. Naszą uwagę powinny zwrócić choroby i zakażenia układu rozrodczego lub moczowego, podarte ubrania, dyskomfort podczas chodzenia i siadania, zmiany w zachowaniu.

Ostatnią z wyróżnianych form przemocy, której ofiarami padają seniorzy, osoby schorowane i niepełnosprawne jest przemoc poprzez zaniedbanie. Nadużycia w tym zakresie dotyczą świadomego lub nieświadomego pomijania istotnych potrzeb psychosomatycznych, społecznych i materialnych osób starszych. Wymieniamy tu nie dostarczanie jedzenia/ odzieży/opieki, pozostawianie bez opieki, nieudzielanie koniecznej pomocy, ograniczanie snu i pożywienia, nie  zaspakajanie  podstawowych potrzeb itp. Specyficznym przypadkiem zaniedbania jest niedostarczanie informacji seniorom o przysługujących im prawach socjalnych i zdrowotnych, prowadzące często do nieuświadamiania sobie przez nich istniejących potrzeb i sposobów ich zaspokojenia.

Wszystkie formy przemocy i niewłaściwego traktowania seniorów odbijają się na ich zdrowiu fizycznym oraz psychicznym i skutkują wyższą częstotliwością hospitalizacji, są również przyczyną zgonów. Dom rodzinny, który powinien być bezpieczny, ciepły i pełen miłości, dla wielu ludzi jest miejscem terroru i cierpienia, zagrożenia i poniżenia, lęku i rozpaczy. To przemoc domowa, o której do niedawna niewiele mówiono i pisano. A jest ekstremalnie częsta…

 

Dlaczego osoby starsze stają się ofiarą przemocy i dlaczego seniorzy  nie zgłaszają się po pomoc?

Przemoc pojawia się tam, gdzie osoba silniejsza wykorzystuje swoją przewagę względem osoby słabszej, a osoby starsze i niepełnosprawne z natury rzeczy takimi właśnie są. Tracą siły fizyczne i zdrowie, są chore i wykazują ograniczone sprawności psychofizyczne. Niejednokrotnie zależne od innych, odizolowane od reszty społeczeństwa, wyobcowane.

Czasem ich jedyny kontakt ze światem zewnętrznym to lekarz oraz opiekunki. O trudnościach w udowodnieniu doznawania przemocy przez starszą osobę można mówić, kiedy dana osoba  cierpi na demencję. Wówczas, nawet sygnalizując na złe traktowanie, bywa ignorowana,  uznawana za niewiarygodną, a jej słowa składane są na karb choroby. Osoby starsze i niesamodzielne, często boją się reagować i zgłaszać dotykającą    ich przemoc, z obawy przed utratą wsparcia, ponieważ ich oprawcy są jedynymi opiekunami lub ze strachu przed umieszczeniem ich w domu opieki. Osoby starsze doznające przemocy często nie dostrzegają możliwości rozwiązania swojej trudnej sytuacji życiowej, jak też czują  się za nią współodpowiedzialni. Bardzo często ofiary zaprzeczają, że doznają przemocy,  albo usprawiedliwiają sprawcę obwiniając siebie za to, co się stało. Starzy rodzice zazwyczaj czują się odpowiedzialni za zachowanie swoich dorosłych dzieci, gdyż „tak je sobie wychowali”. Przed zgłoszeniem doznawanych krzywd od najbliższych powstrzymuje ich uczucie wstydu, lęk przed gniewem i konsekwencjami za ujawnienie rodzinnej tajemnicy.  Osoby starsze, niepełnosprawne i schorowane są grupą szczególnego ryzyka,  z uwagi na zależność od swoich opiekunów – osób wspólnie zamieszkujących. Rzadko szukają wsparcia. Zapobieganie przemocy wobec osób starszych wymaga zaangażowania wielu środowisk. Zasadniczą rolę w reagowaniu na przemoc domową odgrywają pracownicy ochrony zdrowia. Istotne znaczenie ma edukacja, również z wykorzystaniem mediów. Dotyczy to zarówno profesjonalistów, jak i całego społeczeństwa – przełamywanie tabu i obalanie stereotypów dotyczących zagadnienia.

Pamiętajmy, że przemoc w rodzinie nie jest sprawą prywatną, jest przestępstwem.

Postawa polegająca na udawaniu, że problemu nie ma, nie wiemy o nim lub nas bezpośrednio nie dotyczy, jest rozwiązaniem najgorszym z możliwych. Nie bądźmy obojętni, jeżeli nasze spostrzeżenia intuicja, doniesienia osób trzecich wywołują w nas przekonanie, że mamy do czynienia z przemocą. Każdy, dowiedziawszy się o popełnieniu przestępstwa ściganego   z urzędu, ma społeczny obowiązek zawiadomić o tym prokuratora lub policję – tak stanowi art.304 § 1 kodeksu postępowania karnego. Fakt przemocy czy zaniedbania można również  zgłosić w Miejskim  Ośrodku Pomocy Społecznej w Lubartowie, w którym funkcjonuje Zespół Interdyscyplinarny ds. Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie. Obowiązek zgłaszania podejrzenia występowania przemocy spoczywa na każdym z nas, na rodzinie, sąsiadach, osobach zrzeszonych w klubach seniora, albo wspólnotach wyznaniowych, na placówkach służby zdrowia, pracownikach pomocy społecznej, fundacji czy stowarzyszeń.

 

Kontakt: MOPS Lubartów tel. 81 855-44-50, 81 852-60-44, e-mail [email protected] lub  [email protected] .

 

 Zespół Interdyscyplinarny  ds. Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie w Lubartowie