KALENDARIUM: sto lat lubartowskiego harcerstwa

Sto lat temu, w czerwcu 1915 r. zorganizowano w naszym mieście pierwszy zastęp skautowy, z którego z czasem powstało lubartowskie harcerstwo.

Początki skautingu na ziemiach polskich wiążą się z działalnością Andrzeja Małkowskiego, studenta Uniwersytetu Lwowskiego, członka Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, Związku Zarzewie i Towarzystwa Abstynenckiego Eleusis. Idee tych trzech organizacji oraz założenia brytyjskiego skautingu gen. Roberta Baden – Powella zostały twórczo rozwinięte przez Małkowskiego, który doprowadził do powstania wiosną 1911 r. we Lwowie pierwszych drużyn skautowych.

Jesienią tego samego roku zaczęto wydawać pisemko „Skaut”. To tam pojawiło się hasło „Czuwaj” – Bądź gotów przejęte jako zawołanie, pozdrowienie harcerskie; jak również określenie druh – przyjaciel. W pierwszym numerze „Skauta” zamieszczono także wiersz Ignacego Kozielewskiego „Wszystko co nasze Polsce oddamy”, który w latach 20. XX wieku stał się hymnem harcerzy.

Po raz pierwszy umundurowane drużyny skautowe wystąpiły w czasie obchodów 3 maja we Lwowie w 1912 r.

Opiekunem skautów w latach I wojny światowej harcerzy stal się biskup sufragan diecezji lwowskiej, po wojnie wileńskiej – Władysław Bandurski. Tablica poświęcona pamięci biskupa znajduje się w budynku dawnej szkoły powszechnej w Lubartowie (odsłonięta w 1932 r. w 25 rocznicę świeceń biskupich).

W 1913 r. ks. Kazimierz Lutosławski na jednym z kursów skautowych zaprezentował opracowany przez siebie model krzyża skautowego. Wzorowany był na krzyżu Virtuti Militari z wplecionym wieńcem z liści lauru (symbol zwycięstwa) i dębu (symbol męstwa), pośrodku krzyża umieszczono koło – symbol doskonałości i gwiazdę promienną, co miało symbolizować, że harcerz oddziałuje na otoczenie swoim przykładem. Odznaką harcerską stała się też lilijka skautowa pochodząca od strzałki północnej na kompasie, wzbogacona hasłem Filaretów: Ojczyzna Nauka, Cnota.

Jeszcze w 1911 r. wzorce lwowskiego skautingu przeniesiono do zaboru rosyjskiego. Na przełomie 1911/12 w wielu miastach zaczęły powstawać drużyny. W listopadzie 1916 r. na zjeździe drużynowych w Warszawie dokonano zjednoczenia organizacji w jednolity Związek Harcerstwa Polskiego.

Lubartowski zastęp skautowy założony przez Zygmunta Kosiora przekształcił się w 1917 r. w pełną drużynę, wchodzącą jako XV DH w skład Lubelskiego Okręgu ZHP. Liczyła wówczas 45 chłopców, uczniów szkoły średniej oraz pracujących głównie w rzemiośle.

Potajemnie w jej ramach prowadzono szkolenie wojskowe w przypałacowym parku i na okolicznych polach. W 1917 r. ze starszych harcerzy utworzono pluton podległy tajnej Polskiej Organizacji Wojskowej z Zygmuntem Kosiorem jako dowódcą. Grupa ta wzięła udział w rozbrajaniu Niemców w mieście w dn. 1 listopada 1918 r., niektórzy z nich ochotniczo pozostali w wojsku i wzięli udział w wojnie 1920 r.

We wrześniu 1917 r. XV drużyna harcerska podzieliła się na dwie półkompanie: cywilną i szkolną. Cywilna –pozaszkolna, skupiająca chłopców w wieku 16-18 lat w większości pracujących w rzemiośle (szewcy, rzeźnicy, stolarze), kierowana przez Leona Rackiego już w niepodległej Polsce została przemianowana na I Drużynę Harcerską im. Tadeusza Kościuszki. Kierował nią Jan Adamski a następnie uczeń Stefan Wrzos. Prawdopodobnie rozwiązano ją w 1924 r.

Szkolna, kierowana przez Stanisława Szczęcha istniała początkowo przy Szkole Realnej a następnie przy Gimnazjum Filologicznym. W latach 20. opiekę nad nią sprawował dyrektor gimnazjum Jan Kurtz. Funkcje drużynowego pełnili: Kazimierz Sobczak, Bolesław Lisek, Henryk Cieślik. Przemianowana na II Drużynę Harcerską im. Józefa Sowińskiego prawdopodobnie w 1922 r. otrzymała sztandar.

W początkach niepodległości przy gimnazjum utworzono również drużynę żeńską, kierowaną przez uczennicę Szkoły Handlowej w Lublinie Cecylię Gonciarską.

Odnowienie działalności harcerskiej nastąpiło z chwilą gdy w lubartowskim szkolnictwie podjęli pracę Irena Skawińska (Maj) i Józef Maj. Młodzi, zafascynowani ideami harcerskimi swoją pasją zarazili sporą grupę lubartowskiej młodzieży. W mieście powstawały zastępy i drużyny zuchowe i harcerskie, organizowano wycieczki, biwaki i obozy, zdobywano stopnie i sprawności , włączano się w działalność społeczną na terenie szkoły i miasta. W 1939 r. to harcerze nieśli pomoc uciekinierom i żołnierzom.

W okresie okupacji harcerstwo działało w konspiracji pod kryptonimem Szare Szeregi. Lubartowscy harcerze częściowo przeszli do konspiracji wojskowej w strukturach ZWZ – AK, młodsi podjęli próbę organizacji Szarych Szeregów (na drużynowego wybrano Aleksandra Bozokiego bratanka ks. Aleksandra Szulca, kapelana harcerzy), jednak na skutek aresztowań (bestialskiego śledztwa i stracenia m.in. A. Bozokiego) i groźby dekonspiracji zaprzestano aktywnej działalności w tej formie. Odrodzenie harcerstwa nastąpiło dopiero po zakończeniu okupacji. Ale to już temat do kolejnej opowieści… (esz)

(Przygotowując niniejszą notkę korzystano z informacji w pracy Ryszarda Jacka Dumało „Z dziejów harcerstwa lubartowskiego”)